Vertellingen voor één nacht: 'De Mantel'

• N.W. Gogol
• 'De mantel'*
• Meulenhoff Pocket 1996 ( eerste publicatie bij Meulenhoff in 1985 in 'Petersburgse verhalen')
• Vertaald uit het Russisch door Aleida G. Schot
• Oorspronkelijke titel: 'Šinel'

Zoals eerder op deze blog vermeld, zijn de boekjes van 'Vertellingen voor één nacht' ideale vakantieboekjes. Zelfs als je niet zelf op reis gaat, is een boekje uit deze reeks nog aan te bevelen. Velen beschrijven een andere wereld, een andere cultuur. Met 'Rouw om het vaderland' gingen we naar Japan. Nu duiken we in de cultuur van het negentiende-eeuwse Rusland met 'De mantel' van N.W. Gogol.

Opzettelijk vergeetachtig

Hoewel 'De mantel' het trieste noodlot beschrijft van een man en zijn mantel, moest De lezer regeert toch zo nu en dan hartelijk lachen. Gogol, zelf een tijd ambtenaar, gebruikt het verhaal om zijn ideeën te geven over het Russische bestuursapparaat en de bureaucratie van het land. Hij schreef deze satirische novelle in 1842, toen hij voor een paar jaar in Rome woonde. Hoewel Gogol op een zeker punt zegt zich niet meer te herinneren hoe het stratenplan van Sint Petersburg eruit ziet, kan dat de oorzaak zijn van zijn vergeetachtigheid. Desondanks vermeldt hij in dit werk wel vaker niet de namen van plaatsen of mensen. De uitleg die hij daarvoor geeft is uitvoerig en heeft vaak een humoristisch tintje. Het doet denken aan de beginzin uit 'Don Quijote de La Mancha', waarin de schrijver zich ook de plaats waarin het verhaal zich afspeelt niet kan of wil herinneren. 

Realistisch Rusland

Niet dat het noemen van plaatsen of personen er werkelijk toe doet. De sfeer die Gogol beschrijft van het negentiende- eeuwse Sint Petersburg is uitermate realistisch. Je kunt tijdens het lezen van 'De mantel' zo een voorstelling maken van de kou, de geuren die horen bij de armoedige buurt waar de hoofdpersoon woont, in schril contrast met de overdadige luxe van zijn rijke medestadsbewoners.

Mantelmoord

Akaki Akakijewitsj is een simpele klerk op een "zeker departement". Hij verdient weinig en zijn kleding is versleten. Toch is hij gelukkig met zijn eenvoudig leven. Totdat zijn kleermaker hem zegt dat hij een nieuwe jas moet aanschaffen, omdat zijn oude niet meer te repareren is. Akakijewitsj weet na maanden honger lijden en sparen, genoeg geld bij elkaar te sprokkelen en krijgt de nieuwe mantel waar hij zo naar uit heeft gekeken. Op zijn werk krijgt hij de aandacht die hij nooit heeft gehad dankzij de mantel waar hij zo trots op is. Maar op een avond wordt zijn mantel van hem gestolen. Hij probeert de diefstal aan te geven, maar niemand wil naar hem luisteren. Angstig en verlegen waagt hij het zelfs aan te kloppen bij "een zekere 'belangrijke figuur'". Deze geeft hem een uitbrander; kent hij de voorgeschreven weg niet die hij te volgen heeft? Akakijewitsj raakt door deze uitbrander zo van slag dat hij ziek wordt en sterft. Maar, daarmee is het verhaal nog niet gedaan.

Klassenverschil en bureaucratie

Vooral de scène waarin Akakijewitsj "een zekere 'belangrijke figuur'" ontmoet, is typerend voor het Rusland van de negentiende eeuw. Gogol geeft hier kritiek op het beschamende en denigrerende gedrag van hen die hoger in rang staan naar hen die een lagere rang hebben. Uitgebreid vertelt hij dat de 'belangrijke figuur' eigenlijk een goede aard heeft, maar dat zijn gedrag met zijn reputatie te maken heeft. Enerzijds maakt Gogol deze man totaal belachelijk, anderzijds toont hij hem als mens: met goede en slechte eigenschappen. Het is dan ook niet de man zelf die hij aanvalt, maar het systeem. Want deze scène geeft ook de absurditeit weer van de bureaucratie. 

Dit is misschien ook leuk om te lezen:

• 'Rouw om het vaderland' (Y. Mishima), Japanse rituele zelfmoord in de vroege ochtend.
• 'Universele reisgids voor moeilijke landen' (J. Brandt Corstius), voorbereiding op je reis naar Rusland
• 'De goeroe in de guaveboom' (K. Desai), in India kent men ook bureaucratie

* De versie verkrijgbaar bij Bol.com is niet van Meulenhoff. In het Engels is het verhaal overigens op internet te lezen via classicread.com