'My Father's House' & 'The Idle Years': volwassen worden in nieuwe staat Turkije

• Orhan Kemal
• 'My Father's House' & 'The Idle Years'* (The Story of Little Man 1&2)
• Everest Publications, 2013
• Vertaald uit het Turks door: Cengiz Lugal
• Oorspronkelijke titels: 'Baba evi' & 'Avare Yillar'

Het is niet eenvoudig vertaalde Turkse literatuur te vinden. Zelfs niet in Turkije. Daar wijzen ze in de boekenwinkels trots op de grote collectie naar het Engels vertaalde Turkse literatuur. De collectie bestaat dan uit een drietal boeken van Elif Shafak óf van Orhan Pamuk. Prima auteurs, maar er moeten toch meer Turkse schrijvers zijn? Na lang zoeken stuitte De lezer regeert uiteindelijk op de Turkse schrijver Orhan Kemal wiens werk wordt vergeleken met dat van Charles Dickens. De semi-autobiografische werken 'My Father's House' en 'The Idle Years' vormen een bijzonder, persoonlijk beeld van de ondergang van het Ottomaanse rijk en de eerste jaren van de staat Turkije.

Kritiek op Turkse auteurs

Elif Shafak raakte in Turkije in opspraak door haar roman 'De Bastaard van Istanbul'. Orhan Pamuk, bekend van romans als 'Sneeuw' en 'Istanbul' doet gewaagde uitspraken, waardoor hij in Turkije een van de meest bekende en besproken auteurs is.  Een andere Orhan, Orhan Kemal, zo veel minder bekend in het buitenland en wiens werk niet vertaald is naar het Nederlands, kreeg in zijn tijd net zo veel publieke aandacht als zoon van de oprichter van de Ahali Partij en later door zijn eigen politieke ideeën.

Onder het dak van een Turkse politicus

'My Father's House' is net als 'The Idle Years' semi- autobiografisch. In het eerste werk beschrijft Orhan Kemal zijn jeugdjaren. Zijn vader was een advocaat en meestal op reis. Dat laatste kwam het gezin goed uit, want Kemal senior was een autoritair man die ongedisciplineerd gedrag hardhandig strafte. Door de politieke activiteiten van Kemal senior moest het gezin meerdere malen vluchten naar het buitenland en zo kwamen ze uiteindelijk in Beiroet terecht. De jonge Orhan is geen goede student, kan geen werk vinden en wordt daarvoor continu door zijn vader gestraft. De harde aanpak maakt Orhan rebels, bovendien heeft hij heimwee naar zijn geboortestad Adana. Hij keert uiteindelijk terug en laat zijn familie in armoede achter. 

In Adana aangekomen wordt hij met de werkelijkheid geconfronteerd. De vrienden die hij dacht terug te zullen zien, hebben de stad verlaten en ook hier is geen werk te vinden.

Schoenmaker, blijf bij je leest!

In 'The Idle Years' woont Orhan nog steeds in Adana bij zijn grootmoeder. Hij doet een poging weer naar school te gaan om zijn diploma te halen en de droom waar te maken van zijn familie om een gewaardeerde positie te bekleden zoals zijn vader dat deed. Maar hij faalt en spendeert zijn dagen als voetballer waar hij slechts een maaltijd mee verdient. Dan leert hij iemand kennen die in Istanbul werkt. Meteen krijgen hij en zijn vrienden het idee dat Istanbul dé stad van het grote geld is. Ze gaan werken in de katoenfabriek om geld te verdienen voor hun reis naar Istanbul. De fabrieksarbeiders lachen Orhan uit en zijn grootmoeder spreekt haar minachting uit: als zoon van zo'n hoogstaand man, past deze baan totaal niet bij hem, zo vinden zij. 

Door een familielid in Istanbul kan Orhan met zijn vrienden naar deze stad reizen. Opnieuw blijkt de werkelijkheid niet overeen te komen met zijn dromen en Orhan keert terug. Hij maakt dan vrienden met Master Izzet die hem een wijze les leert en hem een spiegel voorhoudt. Orhan moet werken aan zijn gevoel van zelfmedelijden en aan zijn houding. Door een ander beeld van zichzelf te creëren weet Orhan uiteindelijk een baan te bemachtigen, waar hij ook zijn toekomstige vrouw leert kennen. Maar deze vrouw is niet waar de familie op gehoopt heeft.

Volwassenwording Turkse staat

Hoewel 'The Father's House' weinig gebeurtenissen beschrijft, geeft het een goed idee van het leven in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Een tijd waarin het Ottomaanse Rijk instort en de staat Turkije vorm krijgt. De realistische weergave van de ellende, de armoede en het wantrouwen in families, onder dorpsbewoners zijn huiveringswekkend. Samen met 'The Idle Years' geeft 'The Father's House' bovendien een duidelijk beeld van verschillende etnische groepen en bevolkingslagen in het Turkije van die tijd. Met name de laagste bevolkingsklasse wordt in detail geportretteerd.

 Verarmde familie, verarmde eer

'The Idle Years' is een prachtige voortzetting van 'The Father's House'. In dit boek gebeurt meer. Orhan is nog steeds jong, maar de stap naar volwassenheid komt dichterbij. Als Orhan in 'The Father's House' de beslissing neemt zijn familie achter te laten en naar Adana te gaan, wordt dat door de familie gezien als een respectloze en egoïstische daad. Orhan blijft zich hier lange tijd over schuldig voelen. In 'The Idle Years' probeert zijn grootmoeder ervoor te zorgen dat hij de eer van de familie blijft hoog houden. Maar, Orhan doet juist een poging zich te distantiëren van zijn schijnheilige familie en niet de zoon van die gewaardeerde politicus te zijn, maar eigen naam te maken.

Dit is misschien ook leuk om te lezen:

• 'De brug' (G. Mak),  Turkije in het klein op een brug in Istanbul
• 'Wat de dag verschuldigd is aan de nacht' (Y. Khadra), immigratie en portret leven Algerije
• 'Landen' (L.  Fàbregas), heimwee en thuiskomst van een immigrant.

* Andere uitgave.