Boek en film: 'The Great Gatsby'

• F. Scott Fitzgerald
• 'The Great Gatsby'
• Penguin, 2000 ( 1e druk 1926)
• Vertaling uit het Engels door Susan Janssen
• Nederlandse titel: 'De grote Gatsby'
• Atlas/ Contact, 2013 ( 1e druk bij Atlas 1999)
• Filmtitel: 'The Great Gatsby'
• Warner Bros, Baz Luhrmann, 2013

De aankondiging voor de nieuwe filmversie van 'The Great Gatsby', gebaseerd op de roman van Scott Fitzgerald, lonkt door de prachtige vormgeving die met zijn art deco kenmerken het gevoel van de jaren twintig al oproept. In het midden van de poster Leonardo Di Caprio, een steracteur of misschien een lokkertje naar een film waarin miljoenen dollars zijn gestoken juist om de weerzinwekkende maatschappij van het Amerika van de jaren twintig weer te geven. Geld, roem en (de) liefde (daarvoor). Ze zijn van alle tijden.

Verspild geld, verspild geluk

In de roman 'The Great Gatsby' geeft schrijver Scott Fitzgerald het woord aan Nick Carraway die het leven  in de jaren twintig op papier vastlegt. Niet zijn leven, want hij benadrukt al snel dat zijn eigen verhaal onbetekenend is.  Hij is slechts één van de velen die het nog moet maken in de wereld, geheel tegengesteld aan zijn buurman Jay Gatsby en zijn nicht Daisy en diens man Tom, die met geld kunnen strooien.

Nick keurt het leven vol extravagantie dat zowel zijn buurman als Tom leidt totaal af en wil er eigenlijk niets mee te maken hebben. Maar beide mannen sleuren hem mee in de wereld waar hij het liefst zoveel mogelijk afstand van houdt, maar waar hij ook zo door wordt aangetrokken. Hij leert er Jordan Baker kennen, de jongensachtige vrouw waar hij gevoelens van liefde voor voelt. Hij omschrijft haar als een oneerlijk vrouw, maar zegt erbij: "Dishonesty in a woman is a thing you never blame deeply" en even later: "Every one suspects himself of at least one of the cardinal virtues, and this is mine: I am one of the few honest people that I have ever known." (2000: blz. 58-59) 

Eenzame toeschouwers sluiten vriendschap

Voor Tom voelt hij al snel een enorme afschuw, door diens leugens, ontrouw en stijl van leven. Alhoewel Gatsby ook een leugenaar is, krijgt Nick echter steeds meer bewondering voor de man. De roddels maakten hem al aantrekkelijk. Niemand wist precies wie hij was en waar hij vandaan komt en de speculaties over waar zijn geld vandaan komt zijn oneindig. Maar Gatsby lijkt Nick te hebben uitgekozen als vertrouwenspersoon en dit geeft Nick een goed gevoel. Bovendien neemt Gatsby zelf geen deel aan zijn  decadente feesten, maar blijft, net als Nick, een toeschouwer. Gatsby betrekt hem in het plan om zijn liefde, Daisy, terug te winnen en vertelt hem na vele omwegen zijn ware levensverhaal. Niemand anders dan Nick zal ooit deze waarheid te weten komen, want niemand is te vertrouwen in een wereld vol roddelaars en leugenaars. Bovendienen krijgt Gatsby de kans niet zijn levensverhaal aan iemand anders te vertellen.

De schaduw van Robert Redford

'The Great Gatsby' was al eerder verfilmd. Zo speelde in 1974 Robert Redford de rol van Jay Gatsby. In de  eerste scènes van de filmversie uit 2013 waarin Leonardo Di Caprio voor het eerst wordt voorgesteld als Jay Gatsby, zie je de schaduw van Redford. Een veelbelovend beeld, een veelbelovende eerste kennismaking. Maar al snel vervalt Di Caprio weer in zijn oude rol. Dat is absoluut niet zijn schuld, hij doet een goede poging meer te zijn dan een flauw aftreksel van zijn heldhaftige, vrouwvriendelijke personage Jack uit de 'Titanic'. De vorm waarin de film is gegoten geeft hem weinig kans meer te zijn. De film blijft hangen bij die onmogelijke liefde, die liefde die nooit verloren zou mogen gaan, terwijl 'The Great Gatsby', zowel het boek als het personage zoveel meer te vertellen heeft. 

Hiphop van de jaren twintig

Deze filmversie van regisseur Luhrmann, bekend van onder andere 'Romeo + Juliet' uit 1996, speelt zich af in een jaren twintig waarin hiphopdeuntjes domineren. De eerste helft van de film is een totale chaos. Het is begrijpelijk dat je de wellust, de bloei, de snelheid en de geilheid van die tijd wilt weergeven, maar doe dat dan met mate. De eerste helft is een overvloed aan het korte, snelle shots, drukke beelden, teveel glamour en niet te spreken van de gewoonweg onuitstaanbare soundtracks die elkaar al even snel opvolgen als de beelden. De jazz die de jaren twintig domineert en de roman 'The Great Gatsby' maakt tot wat het is, ontbreekt en zorgt voor een anachronistisch effect. 

Tijdloze extravagantie

Wellicht is dit effect juist de bedoeling. Wellicht is het de bedoeling van de regisseur het verhaal een tijdloos karakter te geven. Door gebruik te maken van al die overvloedige special effects, de onnodige keuze om hier een 3D film van te maken,  de overdaad aan extravagantie (ja, het kan) en de opdringerige muziek, een enkele uitzondering hier en daar daargelaten, heeft Luhrmann in ieder geval aangetoond dat rijkdom, roem, (de) liefde (daarvoor) en zinloze verspilling van geld tijdloos zijn. 

Dit is misschien ook leuk om te lezen:

• "Remains of the Day" ( K. Ishiguro), leven Engeland tijdens interbellum
• 'De regels van het spel (C. Piñeiro), moord in Argentijnse villawijk
• 'Ik en jij' (N. Ammaniti), twee buitenstaanders worden vrienden