'De winterreis': aandacht voor gehandicapte zet man aan tot terrorisme

• Amelie Nothomb
• 'Le voyage d'hiver'
• Albin Michel, 2009
• Vertaald uit het Frans door Marijke Arijs
• Nederlandse titel: 'De winterreis'
• Meulenhoff/ Manteau, 2009

De Belgische auteur Amelie Nothomb staat bekend om haar beschrijving van absurde situaties en gedachtegangen die ze brengt in een simpele, speelse stijl vermengd met duistere elementen. In 'De winterreis' wordt de hoofdpersoon verliefd op de verzorgster van een mentaal gehandicapte. Hij wordt jaloers op de aandacht die zij geeft aan de gehandicapte en bedenkt een kwaadaardig plan.

Nadruk schaduwzijde leven

'De winterreis' is geen roman waarin een alledaags leven beschreven wordt. Soms beschrijft de Franse schrijfster Amelie Nothomb de dingen op zo'n wrede manier, dat ze bijna onmenselijk zijn. Maar dan toch, als je er even bij stil staat: hoeveel mensen zijn er niet op deze wereld die net zulke gedachten hebben als de hoofdpersoon in 'De winterreis' maar hun gedachten niet durven te uiten? Bij hoeveel mensen flitsen niet in een fractie van een moment de meest afschuwelijke acties door het hoofd na te zijn afgewezen in de liefde, zoals het geval is bij de hoofdpersoon van deze kille roman gevuld met zwarte humor.

Liefde gehandicapte

Wat is er nu aantrekkelijk aan zo'n zwartgallige roman, zul je je afvragen? Welnu, daar zijn tal van redenen voor te geven. 'De winterreis' is allereerst een roman over liefde. Maar, zoals al gezegd, niets in deze roman is alledaags. Zoïle is werkzaam bij een electriciteitsbedrijf en gaat bij mensen langs die pas zijn verhuisd om hen "energieoplossingen aan te praten waar ze niet om hebben gevraagd"(2009: blz. 30). Wanneer hij op inspectie gaat bij mevrouw Malèze wordt hij direct verliefd op haar. Hij gaat er van uit dat ze schrijfster is, want zo stond in zijn notities aangegeven en leest na zijn bezoek al haar boeken. Zoïle blijkt zich echter vergist te hebben: Alienor Malèze is niet de naam van de vrouw van zijn dromen, maar haar huisgenoot; een mentaal gehandicapte vrouw. Tot ongenoegen van Zoïle besteedt zijn oogappel Astrolabe al haar tijd en aandacht aan Alienor en denkt er niet over na Alienor te lang alleen te laten. Dit heeft tot gevolg dat de relatie die Zoïle hoe dan ook met Astrolabe wil beginnen een totaal absurde driehoeksverhouding die Nothombe met de nodige humor weet over te brengen:

"Mijn vriendin schaapte haar keel. Mijn gedrag was kennelijk ongepast. Ondanks dat begon ik haar weet te zoenen, meer om me een houding te geven dan uit echt verlangen. De schrijfster stond op om ons van naderbij te observeren. Ik zag dat haar grote ogen op mij gevestigd waren en staakte al mijn verleidingspogingen.

'Ik kan het niet', zei ik, 'Ik kan het niet.'

'Aliénors blik is puur', protesteerde Astrolabe.

'Dat wil ik best geloven, maar het verandert niets aan de zaak. Het spijt me.'

'Jammer', zei de jonge vrouw. 'Ik vond het erg leuk.'

'Hindert de blik van een derde je niet?'

'U tutoyeert me!' riep ze verbaasd uiy.

'Ja. Doe jij dat voortaan ook?'

'Oké. En je moet Aliénor ook tutoyeren.'

Ik fronste de wenkbrauwen. Bestond er geen identiteitsverwarring tussen die twee meisjes?

Dat zou verklaren waarom het voyeurisme van de halvegare mijn geliefde niet stoorde." (2009: blz. 82)

Perfecte creatie leidt tot aanslag

Zoïle doet er alles aan om Astrolabes obsessieve houding richting Aliénor te verminderen, maar zelfs nadat hij de twee vrouwen een drugspilletje heeft gegeven, blijft Astrolabe frigide. Omdat hij haar ziet als het meest volmaakte schepsel dat ooit gecreëerd is en zelfs zij niet in staat is de goedheid van de mens te tonen, gaat hij over tot een duister plan: hij zal een Boeing 747 kapen en in de Eiffeltoren vliegen.

Complexiteit in simpel verhaal

Al is 'De winterreis' een absurd verhaal, het is ook een roman met filosofische redeneringen, psychologische ideeën en taalkundige observaties. De reden waarom Zoïle bijvoorbeeld juist kiest voor de Eiffeltoren is niet alleen omdat het een symbool is van liefde, maar ook omdat het de vorm heeft van de letter A. Dit doet Zoïle weer denken aan de voornamen van de twee vrouwen. 

Ook de muziek heeft een speciale rol in dit boek. Allereerst is er natuurlijk de titel die verwijst naar een compositie van Schubert. Daarnaast weet Zoíle meerdere keren de dingen uit het dagelijks leven te verbinden met de muziek. Op het moment dat hij nog niet weet dat Alienor de mentaal gehandicapte schrijfster is, klinkt de naam hem "loepzuiver als een diamant in de oren" (2009: blz. 41). Haar naam niet in haar bijzijn te noemen, zo stelt hij is net zo moeilijk "als een harpiste niet bedanken die Debussy heeft gespeeld op een moment dat je ernaar snakte zulke mooie muziek te horen"(2009: blz. 41).

Tot slot nog een opmerking over de namen van de personages in 'De winterreis'. Nothomb heeft ze zorgvuldig gekozen, want ze zeggen niet alleen veel over het karakter, maar in hun namen en dan vooral die van Astrolabe, ligt eigenlijk het gehele verhaal al besloten.

En hierbij ook weer een muziekfragment uit 'Winterreise' van Franz Schubert. (zang: Ian Bostridge)

Dit is misschien ook leuk om te lezen:

• 'Dorst' (E. Gerritsen), meeleven met een mentaal gehandicapte
• 'Middernachtskinderen (S. Rushdie), realiteit als gruwelijk sprookje
• 'Miral' (R.Jebreal), beweegredenen van terroristen en politiek activisten.