Boek en film: 'Nachttrein naar Lissabon'

• Pascal Mercier
• 'Nachtzug nach Lissabon'
• Hanser,2004
• Vertaald uit het Duits: Gerda Meijerink
• Nederlandse titel: 'Nachttrein naar Lissabon'
• Wereldbibliotheek, 2009
• Filmtitel: 'Nighttrain to Lisbon'
• Bille August

Bewondering voor een schrijver kan ver gaan. In 'Nachttrein naar Lissabon', onlangs verfilmd en uitgebracht onder de Engelse titel, leest een Zwitserse leraar klassieke talen een boekje van een Portugese schrijver en raakt daar zo door geïntrigeerd dat hij zich afvraagt: "Hoe zou het zijn om hem te zijn?" Lezer van het boek en kijker van de film worden meegenomen in een verhaal vol mysterie, maar waar de lezer dat doet via een andere taal, doet de kijker dat op een hele andere manier.

Verliefd op taalgebruik

Een vrouw staat op het punt van een brug te springen. De anders wat sullige en saaie leraar in klassieke talen, Raimund Gregorius bedenkt zich geen moment en redt haar leven. Hij wordt betoverd door één enkel woord van haar, Português, rent daarop naar een boekhandel in Romaanse talen en vindt daar het boek dat zijn leven voor altijd zal veranderen: 'Um ourives das palavras' ( goudsmid van woorden) van de Portugese arts Amadeu de Almeida Prado. 

Literaire stedentrip Lissabon

Zowel in het boek 'Nachttrein naar Lissabon' van Pascal Mercier als in de op het boek gebaseerde film van de regisseur Bille August maakt dit boekje van Prado van Gregorius een impulsief man. Door nieuwsgierigheid gedreven naar de schrijver die onder woorden weet te brengen wat Gregorius jarenlang diep van binnen verborgen heeft gehouden, reist de leraar klassieke talen in een opwelling af naar Lissabon. Via de meest excentrieke figuren leert hij hoe de jonge Prado altijd waardering zocht bij zijn vader en arts werd om uiteindelijk het leven te moeten redden van een van de belangrijkste en wreedste mensen binnen het Salazar regime. Uit schuldgevoel ging de arts vervolgens bij het verzet om daar het meisje te leren kennen dat zijn vriendschap met zijn beste vriend deed eindigen. 

Vervreemdende taal

Wie even snel wat informatie opzoekt over de schrijver van 'Nachttrein naar Lissabon', komt al snel - via Wikipedia bijvoorbeeld- te weten dat Pascal Mercier, pseudoniem van Peter Bieri, een Zwitserse filosoof en schrijver is die naast het existentialisme in zijn werk ook vaak ingaat op de vervreemdende werking van de taal. In 'Nachttrein naar Lissabon' beschrijft hij zo mooi die zoektocht van Gregorius om ergens bij te horen. Het is een rusteloosheid, die hij gemeen heeft met de hoofdpersonen uit het werk van de Portugese schrijver Fernando Pessoa. Gregorius weet wel dat hij nooit begrepen is door mensen die zijn taal spreken en vindt nu in het Portugees, in het boekje van die voor hem geheel onbekende schrijver, een knooppunt, iets dat hem kan leiden naar vriendschap, contact, een band. Het leren van de taal, het voelen van de taal en vooral het experimenteren met de taal om het eigen te maken, is continu in 'Nachttrein naar Lissabon' aanwezig.

Vakantie in woonplaats

Direct gerelateerd aan de taal is het verschil tussen Lissabon en Bern, steden die voor Gregorius zo ver uit elkaar staan, omdat hij de ene stad niet kent en de andere te goed kent. Hij verlaat de stad waar hij zich thuis voelt, veilig voelt en gaat naar een stad die hij moet leren kennen. Wanneer hij haar kent, heeft hij zichzelf opnieuw vorm gegeven en kan hij terug gaan.

Bijrol geen extra waarde

De film, met de Engelse titel 'Night Train of Lisbon' mist die kracht van de taal, je verliezen in de taal. Er wordt geen Duits, Frans of Portugees gesproken en de acteurs zijn zelfs voornamelijk Engels. Wegdromen bij de mysterieuze klanken van de Portugese taal is nagenoeg uitgesloten. Zelfs de Portugese stad doet weinig Portugees aan. Maar daartegenover staat de ongelofelijk krachtige verhaallijn, die duidelijker is dan die van het boek. De film volgt dan ook niet geheel de verhaallijn van het boek, maar benadrukt de sterke punten door ze op te lichten en aan te vullen. Na het zien van de film vraag je je bovendien af of al die personages die in het boek voorkomen inderdaad wel nodig zijn. De Deense regisseur August laat alleen de belangrijkste  personen aan het woord en geeft voldoende ruimte voor de filosofische mijmeringen uit het boek. Een duidelijk verhaal, dat jammergenoeg niet overtuigend wordt gebracht door de acteurs. 

'Night Train to Lisbon' draait nu in de bioscoop.

Dit is misschien ook leuk om te lezen:

• Boek en film: 'Life of Pi'
• 'De horizon' (P. Mondiano), Frans existentialistische roman
• 'Vertrek van station Atocha (B. Lerner), over je kunnen verliezen en uiten in een andere taal