'De man die nee zei': biografie van een groot Frans staatman

 uitgeverijprometheus.nl

Grootste Fransman aller tijden 

 Staatsmannen met radicale meningen zijn klein en grootheidswaanzin komt vooral voor bij Franse leiders. Kijk maar naar Napoleon of Sarkozy, kleine mannen die over de wereld wilden heersen. Toch was de man die de hoofdrol speelt in het boek 'De man die nee zei: Charles de Gaulle 1890-1970' van H.L. Wesseling een groot man. Charles de Gaulle was qua lengte groot, maar ook qua ideeën. 'Wij zijn de kleinen die zich niet laten pakken door de groten, maar vanwege mijn lengte ziet men dat niet’, aldus De Gaulle.

Imperialisme, oorlog en Frankrijk

De auteur H.L Wesseling is emeritus hoogleraar algemene geschiedenis aan de universiteit van Leiden. Hij werd ooit in een interview 'schrijvend historicus' genoemd. Zijn oeuvre bestaat uit publicaties over imperialisme, oorlog en Frankrijk. Hoe mooi past daarin dit werk over Generaal Charles de Gaulle,

de man die al militaire aspiraties had toen hij vijftien was. De man die ver voordat hij president werd over Frankrijk sprak als wereldmacht door de vele koloniën die het had. ‘Engeland is een eiland, Frankrijk de kaap van een continent en Amerika een andere wereld’, zo zei De Gaulle eens in een bespreking met Churchill. De man, bovenal, die meer hield van zijn vaderland dan van zichzelf. 

Schrikreactie van bescheiden patriot

De Gaulles vaderlandsliefde ging zo ver dat hij een Franse kernmacht creëerde om tegenwicht te bieden aan de monopoliepositie van Amerika, dat land dat toch zo ver weg was van Europa en nauwelijks bescherming kon bieden. Hij verdedigde het door hem geïntroduceerde 'force de frappe' als volgt:

"‘Sinds wanneer is bewezen dat een volk verstoken moet blijven van de krachtigste wapens die er zijn alleen omdat zijn eventuele tegenstander en zijn belangrijkste vriend veel meer van die wapens hebben dan het zelf heeft?’ De ‘force de frappe’ was immers niet bedoeld om te vechten, maar om af te schrikken of, zoals hij het tegen Peyrefitte zei: ‘La force de frappe n’est pas faite pour frapper, mais pour ne pas être frappé.’ Of, in een andere formulering, ‘om hem een arm af te rukken’. Dit idee van de ‘pouvoir égalisateur de l’atome’ is de kern van het Franse nucleaire denken. Het is de verdediging ‘du faible au fort’. Vandaar ook de strategie ‘anti-cités’, want de Franse kernmacht was te klein om een ‘flexible response’ mogelijk te maken. Pure afschrikking was dus de enige keuze voor een klein land. De Amerikanen van hun kant zochten zoveel mogelijk verdere nucleaire proliferatie tegen te gaan en hun machtspositie op dit gebied te verdedigen." (1)

Charles de Gaulle had grootse plannen voor Frankrijk, maar leefde zelf op zeer bescheiden manier. Hij was geen versierder, zoals andere Franse leiders dat waren, hij besteedde geen geld aan onnodige materiële zaken en trok zich het liefste terug in zijn huis in het kleine, afgelegen dorp Colombey- les -Deux-Églises. Een man met "nederige grandeur". 

Geschiedenisles: De Gaulle en zijn denkwereld

Het hierboven geciteerde fragment is exemplarisch voor de schrijfstijl van Wesseling. Er worden vele Franse termen gebruikt, waarvan de betekenis niet altijd duidelijk is. Wel voegt de auteur meerdere citaten van De Gaulle toe aan 'De man die nee zei', waardoor je als lezer bijna meegaat in de "stream of consciousness" van de Franse leider.

Dat 'De man die nee zei' geschreven is door een hoogleraar geschiedenis blijkt uit de opbouw van zijn verhaal. Ten eerste zou je dit boek goed kunnen lezen als geschiedenisboek; feiten worden vaak herhaald en belangrijke personen en gebeurtenissen worden uitgebreid beschreven of er worden verwijzingen gemaakt naar andere delen in het boek waar deze beschrijving aan de orde is. Het lijkt bijna of de lezer een les wordt geleerd.

Ten tweede begint Wesseling duidelijk met een inleiding waarin zijn vraagstelling is verwerkt. De vraagstelling: hoe kon De Gaulle nee zeggen? wordt belicht vanuit verschillende etappes in het leven van De Gaulle. Niet geheel onlogisch blijkt dat De Gaulle zijn ideeën ontwikkelde in zijn jongste jaren. Van grote invloed op zijn denken blijkt het werk van de vier Franse schrijvers Maurras en Barrès, Péguy en Psichari die allen het leger waardeerden, zeer nationalistisch waren en bovenal ernaar streefden datgene terug te krijgen wat van hen, van Frankrijk was. Aan die ideeën bleef hij zich vasthouden, totdat hij president werd en de wereld om hem heen veranderde zonder dat hij dat deed.

'De man die nee zei' heeft dus wel wat weg van een studieboek geschiedenis. Je kunt het gebruiken als naslagwerk voor de periode 1890-1970 ( de levensjaren van De Gaulle), wanneer je meer informatie wilt over een gebeurtenis of persoon. Of deze opzet geschikt is voor een breder publiek is de vraag, maar wellicht vergroten de citaten van De Gaulle die zijn toegevoegd de leesbaarheid. 'De man die nee zei' staat op de Longlist voor de Libris Geschiedenis Prijs 2012. De prijs zal worden uitgereikt tijdens de Nacht van de Geschiedenis op 27 oktober 2012.

Meer weten over H.L Wesseling?
'De man die nee zei' direct bestellen bij Bol.com?

Dit is misschien ook leuk om te lezen:

• Recensie 'Tien verdwenen dagen' ( M. van Straten), over de oorsprong van de standaardtijd, de waarde van geld, ruimtelijke eenheden en al dat ons nu gewoon is

1. H.L. Wesseling, 'De man die nee zei: Charles de Gaulle 1890-1970'. Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam; 2012: blz. 209-210.