'Als ik mijn ogen sluit': Braziliaanse sociale klasse en geschiedenis in thriller

 Arbeiderspers.nl

 Moordzaak in groeiend Brazilië

 Met de maanlanding in 1961 leken mogelijkheden grenzeloos. De wereld groeide en veranderde. Edney Silvestre laat in 'Als ik mijn ogen sluit' zien hoe Brazilië veranderde vanaf de jaren zestig.  'Als ik mijn ogen sluit' is een historisch document over Brazilië in en na de jaren zestig. Het is een vertelling over het leven en de cultuur in Brazilië, het belicht de diverse sociale klassen, het gaat in op de economische groei en macht, misbruik en onderdrukking lopen als een rode lijn door het verhaal. Het zijn elementen die allen een rol spelen in dit boek, maar uiteindelijk is de hoofdrol weggelegd aan de moordzaak die twee volwassenwordende jongens proberen op te lossen. En daarmee is 'Als ik mijn ogen sluit' in eerste instantie een heerlijke thriller.

Twee pubers en een bejaarde bestrijden onrecht

Eduardo en Paulo zitten op dezelfde openbare school en zijn beste vrienden. Ze verschillen van elkaar als appels van peren.

Paulo heeft een donkere huidskleur, is bijna zwart, en is "zo breed als een volwassene in miniatuuruitvoering". Zijn moeder is op jonge leeftijd overleden en nu woont hij bij zijn gewelddadige vader en broer, die vaker bij de prostituees te vinden zijn dan dat ze thuis zijn. Eduardo komt uit een immigrantenfamilie, is lang en mager en helpt zijn beste vriend zoveel als hij kan met grammatica en vocabulaire - hij is de enige die een woordenboek bezit-.

Op één van de warme dagen die Brazilië kent, besluiten de jongens te spijbelen van school en naar het meer te gaan. Rennend langs het meer struikelt Paulo over het lichaam van een dode, naakte vrouw. Ze is meerdere keren gestoken en haar linkerborst is afgesneden. Ze geven het aan bij de politie en al snel geeft haar man zich aan als de dader. Paulo en Eduardo geloven echter niet dat hij de moordenaar kan zijn en gaan op onderzoek uit. Ze worden geholpen door Ubiratan, een oude man met een donkere geschiedenis, die iedere avond zijn bejaardenhuis uit vlucht op zoek naar meer actie. Door te spitten in het verleden van de vrouw, leren ze niet alleen over haar gruwelijke en pijnlijke geschiedenis, maar komen ze er ook achter dat haar geschiedenis op bijzondere wijze is vervlochten met die van de machtigste familie van de stad.

Poëtisch volwassen worden

'Als ik mijn ogen sluit' van Edney Silvestre is een roman waar je een moord voor zou willen plegen. Het verloop van het onschuldige leven naar de harde volwassenheid van de twee twaalfjarigen is intens mooi en soms poëtisch beschreven.

"Paulo gaf geen antwoord. Hij boog helemaal over de brits heen, nog dichter bij Madalena, en legde zijn arm boven haar hoofd. In het schemerdonker kon Eduardo zijn gezicht niet zien, maar hij leek het vlak bij dat van de oude vrouw te houden. Of nee, niet vlakbij, ertegenaan. Dat gebaar verbaasde hem evenzeer als de zachtheid waarmee Paulo tegen haar praatte. Toen pas kwam het bij hem op dat de vrouw die daar voor hem lag, zonder lakens, met botten die door haar kleren staken, Paulo's oma geweest had kunnen zijn, als die niet weggevlucht was van het platteland op zoek naar een plek achter een weefgetouw in de stad. En hij, die jongen die daar op zijn hurken naast een oude zwarte vrouw zat die hulpeloos lag te sterven in een hutje in niemandsland, had misschien, wie weet, Madalena's kleinzoon geweest kunnen zijn, als zij ooit in het verleden de moed, de durf of het geluk had gehad de omstandigheden waarin ze leefde te veranderen.

Paulo praatte zo zachtjes dat Eduardo zelfs in die kleine ruimte moeite had om hem te verstaan. Hij klonk niet als de jongen die hij kende. Hij leek... bijna een ander. Bijna...een volwassene."(1)

Thriller die waarheid Brazilië bloot legt

'Als ik mijn ogen sluit' is niet slechts een thriller waarin volwassenwording een grote rol speelt. Het is een roman die beschrijft hoe Brazilië veranderde vanaf de jaren zestig, de jaren waarin het verhaal zich afspeelt. Het vertelt over de verschillende sociale klassen, over de wanhoop van de mensen uit de onderste laag van de samenleving die misbruikt en onderdrukt wordt door machthebbers en die hun hoop vestigen in de toekomst van hun kinderen. Het is een roman over het machtsysteem, sociale en economische hervormingen in Brazilië. Een roman waarin het verhaal van een geschiedenis van een land subtiel leeft op de achtergrond bij het verhaal van twee jongens die op avontuur gaan, op zoek naar een waarheid die tot dan bij hen nog niet bekend was.

Silvestre was in de jaren zestig zelf een tiener, dus heeft die veranderende maatschappij zelf meegemaakt. Hij gebruikt een evenement, de maanlanding op 12 april 1961 om te laten zien dat daarmee de wereld veranderde en Brazilië ook een onderdeel was van die wereld die zich zou moderniseren, aanpassen, die zou groeien.

Twee jongens op zoek naar begrip van wat er in de wereld gebeurd, ontdekkend dat ze de kennis missen die hun partner in crime, een man aan het eind van zijn leven, wel bezit. Het is die beschrijving, die zoektocht die aantoont dat Silvestre een meester is in het beschrijven van de gevoelswereld van personages die leven in totaal verschillende werelden.

Terechte winnaar van Braziliaanse literatuurprijzen

'Als ik mijn ogen sluit' is een waar genot, met al die elementen die een thriller nodig heeft, met net dat beetje extra wat zo Braziliaans aandoet, wat een beetje doet denken aan de film 'Cidade de Deus' ( City of Gods). Het is onnodig toe te voegen dat dit met recht een winnaar is van de belangrijkste literatuurprijs in Brazilië, de prêmio Jabuti en de Saõ Paulo, en je kunt je zelfs afvragen waarom dit boek niet meer prijzen heeft ontvangen.

Een misdadige goede vertaling

Het werk van Harrie Lemmens, vertaler van dit boek, mag ook geprezen worden. Wanneer een boekvertaling zo is gedaan, dat je je een helder en duidelijk beeld kunt vormen van de situatie, dat je je zelfs naast de hoofdpersonen ziet staan en met hen door de straten loopt van de grote stad, dan is deze vertaling perfect. Lemmens weet in deze vertaling de sfeer op te roepen die zo eigen is aan de Braziliaanse cultuur.

'Als ik mijn ogen sluit'. Ja, dan ben je na het lezen van dit boek zo weer in Brazilië.


Meer weten over Edney Silvestre?
'Als ik mijn ogen sluit' direct bestellen op Bol.com?

Dit is misschien ook leuk om te lezen:

• Recensie 'El imperio eres tú' (J.Moro), over het keizerrijk Brazilië
• Recensie 'The Spider King's Daughter' (C. Onuzo), over wat er echt in Nigeria gebeurd.

1. Edney Silvestre, 'Als ik mijn ogen sluit'. Vertaling uit het Portugees van 'Se eu fechar os olhos agora' door Harrie Lemmens. Utrecht [etc.]: De Arbeiderspers, 2012, blz. 110.