'Hersenspinsels' in 'Help me herinneren'

 Uitgeverijatlas.nl

Logica van waanbeelden 

Het menselijk brein is een raadsel. In 'Hersenspinsels' beschrijft André Aleman de oorzaak en het ontstaan van waanbeelden aan de hand van resultaten uit eigen onderzoek en dat van anderen. De uitleg die hij geeft in 'Hersenspinsels' is ondanks het thema verbazingwekkend helder. Ook de eerder besproken verhalenbundel 'Help me herinneren' van J. Bernlef toont de vreemde kronkels in gedachtegang en brein. Om die reden zal De lezer regeert in deze recensie kijken of de begrippen die Aleman behandelt, terug te vinden zijn in 'Help me herinneren' van Bernlef.

Waarnemen wat er niet is

Iedereen is wel nieuwsgierig naar de werking van het menselijk brein. Waarom zien we dingen die er niet zijn, waarom denken wij bepaalde dingen te horen, terwijl er niets te horen is en waarom voelen of ruiken we dingen?

André Aleman is hoogleraar cognitieve neuropsychiatrie en gaat in 'Hersenspinsels: Waarom we dingen zien horen en denken die er niet zijn' in op de waarnemingen van onze zintuigen. Door voorbeelden te geven uit (eigen) onderzoek en door de veel gebruikte termen in de psychiatrie uit te leggen en te herhalen, leert de lezer over oorzaak en ontstaan van waanbeelden, illusies, hallucinaties en fantasieën. Zo wordt de gedachtegang en de reden voor bepaalde waarnemingen verklaarbaar en overzichtelijk.

Gewoon gek 

Alhoewel er vaak wordt gedacht dat hersenspinsels alleen voorkomen bij mensen die psychisch gestoord zijn, laat Aleman zien dat ook gezonde mensen een hallucinatie, illusie of waan kunnen hebben, zonder het gebruik van drogerende middelen of alcohol. Dit is te verklaren aan de hand van ons verwachtingspatroon, onze manier van redeneren, ons genetisch materiaal en onze lichamelijke en geestelijke staat van zijn. Een illusie is het krijgen van informatie van buitenaf, je neemt dus iets waar, maar je brein vervormt deze informatie. Denk hierbij aan een optische illusie, je ziet iets anders dan dat er daadwerkelijk is. Bij een hallucinatie speelt het zich af in je eigen hoofd. Bij een waanbeeld stel je je de dingen anders voor dan dat ze werkelijk zijn. De meest voorkomende wanen zijn achtervolgingswanen of grootheidswanen.

Psychose van Bernlef

In 'Help me herinneren' gebruikt Bernlef verschillende zintuigen, die ieder voor zich andere beelden voor de hoofdpersoon creëren. Zoals al gezegd in de recensie over deze verhalenbundel zijn de meeste hoofdpersonen eenzaam en sommigen sluiten zich zelfs af van de buitenwereld. Aleman laat zien dat deze eenzaamheid en jezelf onthouden van contact en daarbij het hebben van een negatief zelfbeeld kan leiden tot psychoses of schizofrenie. Maar, bijna alle hoofdpersonen in 'Help me herinneren' zijn zich ervan bewust dat hun ideeën misschien wel ontsproten zijn uit de eigen geest. Daardoor lijden zij niet aan psychoses, maar aan fantasieën. Ze hebben nog wel een redelijk besef van wat werkelijkheid is en wat fantasie. Bernlef speelt met de lezer, laat haar denken dat zijn hoofdpersonen gek zijn. Hij laat zijn hoofdpersoon dingen horen die er niet zijn, zoals de pianospeler die zich achter zijn piano zet en in gedachten hele concerten speelt. Aleman noemt dit een auditieve hallucinatie, de hoofdpersoon denkt iets te horen wat er in werkelijkheid niet is.

Soorten hallucinaties

In een ander verhaal wordt een man verliefd op de geur die zijn schoonmaakster achterlaat en krijgt door deze geur fantasieën over de schoonmaakster die hij nooit heeft ontmoet. Wederom een hallucinatie, maar dit maal de veel voorkomende visuele hallucinatie. Hij kan haar zich levendig voorstellen. Cognitieve hallucinatie heeft de hoofdpersoon wel, hij denkt haar aanraking te voelen. Zelfs zou er sprake kunnen zijn van een hallucinatie van geur, dat hij haar denkt te ruiken.

Illusie of hallucinatie? 

In het verhaal 'De regieassistent' speelt Bernlef met de concepten hallucinatie en illusie. De hoofdpersoon is geestelijk in de war en lichamelijk zwak. Hij slaapt slecht en weinig. Bovendien gaat hij iedere dag naar het vliegveld in de hoop daar zijn geliefde terug te zien. Omdat hij deze zo graag wil zien en verwacht haar te zien, denkt hij in een vrouw zijn geliefde te herkennen. Dit is een visuele illusie, omdat hij iemand anders waarneemt dan de persoon die hem daadwerkelijk passeert. Later in het verhaal blijkt dat de illusie een hallucinatie is. Waarom? Om daar achter te komen is het tijd om zowel 'Hersenspinsels' als 'Help me herinneren' te lezen. In oktober zal  overigens het nieuwe boek  'Het seniorenbrein' van André Aleman bij Uitgeverij Atlas verschijnen.

Meer weten over André Aleman?

'Hersenspinsels' of 'Help me herinneren' direct bestellen bij Bol.com?

Dit is misschien ook leuk om te lezen:

• Verslag uitreiking Europese Literatuurprijs aan R. Vlek en J. Barnes voor 'Alsof het voorbij is', roman over selectief geheugen.
• Recensie 'Help me herinneren' ( J. Bernlef), verhalenbundel over herinneringen, vreemde gedachtegangen en de bizarre kronkels van het brein.