'Help me herinneren' : hersenschim van het verleden

  Querido.nl

 Ontbrekende herinnering

 28 jaar na de publicatie van de aangrijpende roman 'Hersenschimmen' * is de verhalenbundel 'Help me herinneren' van J. Bernlef genomineerd voor de Ako Literatuurprijs 2012. Het zijn verhalen die op het eerste gezicht slechts één gemene deler lijken te hebben: de herinnering of het ontbreken van een herinnering. Maar, bij aandachtige lezing blijkt dat Bernlef op tactische wijze ook andere middelen toepast om de verhalen te verbinden.

 Herinnering aan 'Hersenschimmen'

 Een geheugen dat langzaam maar zeker afbrokkelt in meerdere puzzelstukjes die nooit meer op logische wijze een geheel zullen worden.

De roman 'Hersenschimmen' van J. Bernlef is ondanks haar thema en haar titel een boek dat je je altijd blijft herinneren. 'Help me herinneren' is een verhalenbundel, de herinnering als thema keert terug in negentien verschillende verhalen die weinig meer met elkaar gemeen hebben dan dit thema. De kracht van een roman als 'Hersenschimmen' zit in de manier waarop het verhaal is opgebouwd. Het boek is ontroerend, doordat je je als lezer, samen met de hoofdpersoon, langzaam bewust wordt van de aftakeling van het geheugen en de vervreemding angst oproept en daarmee ook medelijden. Is het mogelijk deze gevoelens, dit proces ook vorm te geven in een verhalenbundel, waarin de ruimte veel korter is?

Ontmoeting met Nederlandse (culturele) geschiedenis

'Help me herinneren' is een verhalenbundel met een diversiteit aan verhalen. Vaak zijn ze ontroerend, pijnlijk of aangrijpend, soms zijn ze liefelijk, onschuldig, mooi of poëtisch. Met een titel als deze zou je verwachten dat de bundel gaat over oude mensen, maar dat is niet altijd het geval. Soms gaat het over jonge mensen die op subtiele manier verbonden worden met de Nederlandse (culturele) geschiedenis, door de ontmoeting met een ander die hen bewust wijst op deze band. Zo is er het meisje met Chinese ouders dat uitgaat met een jongen die van Chinese meisjes houdt. Hoe meer hij in haar het Chinese meisje van zijn dromen probeert te vinden, hoe meer zij inziet dat ze te Nederlands is voor deze jongen en niet geïdentificeerd kan en wil worden met de Chinezen in Nederland. 

Het verhaal 'Geen verhaal' over de man die vanwege het verleden, een donker verleden dat vele Nederlanders met hem delen, een andere identiteit heeft aangenomen, vertelt niet alleen over de Nederlandse ( culturele) geschiedenis, maar ook over de herinneringen die we delen met anderen en over de identiteit die gevormd wordt, doordat we ons bevinden in een bepaald gezelschap. Je identiteit krijgt vorm door de mensen waar je mee om gaat en dat gegeven is voor sommigen benauwend.

Delen van herinneringen

In meerdere verhalen willen de hoofdpersonages herinneringen delen met hun familie of vrienden. Soms komt dat omdat ze lange tijd in het buitenland hebben doorgebracht, soms omdat ze vrede willen sluiten met het verleden. Vaak kunnen ze zich niet vinden in de gemeenschappelijke herinnering of worden ze teleurgesteld door de ander. 

De vraag of je de aftakeling van het geheugen, de herinnering en de gevoelens die daarmee gepaard gaan ook kan verwoorden in een kort verhaal is positief te beantwoorden. Bernlef weet in veel van de negentien verhalen dat gevoel van onbehagen te scheppen die ook voorkwam in 'Hersenschimmen'. Daarnaast is de afloop van de meeste verhalen verrassend, soms zo verrassend dat het je even doet glimlachen. Over het algemeen zijn de verhalen wat grauw gestemd. In 'Help me herinneren' figureren veel eenzame mensen, op zoek naar een gemeenschappelijke herinnering. Soms is hun zoektocht pijnlijk en is het alsof het verhaal je hart samenknijpt. Veelal zijn twee op elkaar volgende verhalen met elkaar verbonden door een detail, een voorwerp, een gebouw, een situatie, een geschiedenis. Vaker keert er een groen jurkje terug, wat zijn laatste hoofdrol speelt in het zeer ontroerende verhaal  'De regieassistent' over verlies, gemis en pijn. 

'Help me herinneren' heeft bij vlagen zeker de kracht van 'Hersenschimmen', maar kan diens plaats nooit overtreffen, omdat niet alle verhalen even sterk zijn. Wellicht komt het toch ook door de lengte van de verhalen, die maken dat de verhalen niet lang bij blijven. De woorden vervagen, de zinnen verdwijnen en wat blijft is een leegte die weer opgevuld kan worden door het lezen van andere boeken. 

Meer weten over J. Bernlef?

'Help me herinneren' direct bestellen op Bol.com?

Dit is misschien ook leuk om te lezen:

• Recensie 'Liefde heeft geen hersens' (M. van Keulen), op de shortlist AKO-literatuurprijs 2012. 
• Verslag uitreiking Europese Literatuurprijs aan R. Vlek en J. Barnes voor 'Alsof het voorbij is', roman over selectief geheugen.
• Recensie 'Dinsdag' (E. Peeters), op de shortlist AKO-literatuurprijs 2012

*J. Bernlef, 'Help me herinneren: verhalen'. Amsterdam [etc.]: Querido, 2012.